Arteterapia – co to jest

Do odpowiedzi na to pytanie zachęciła mnie dostępność na rynku kolorowanek antystresowych. Ich różnorodność, walory estetyczne jednych mogą zachwycać, innych liczba detali, wielkość rysunków – mogą przerażać. Rysunek jest metodą wykorzystywaną w arteterapii. Taka forma ekspresji może mięć działanie wyciszające, kojące i może być stosowana jako technika relaksacyjna. Rysowanie wspomaga pracę mózgu i rozwija zdolności motoryczne. Ale czy jest to już arteterapia?
Termin „arteterapia” składa się z dwóch części (bardziej widoczne jest to w języku angielskim: „art therapy”), co sugeruje, że jest to działanie bazujące na dwóch równoważnych elementach: sztuce (twórczości) i terapii. Zgodnie z definicją Brytyjskiego Stowarzyszenia Arteterapeutów (The British Association of Art Therapists (BAAT) arteterapia jest formą psychoterapii (art psychotherapy), która traktuje media artystyczne jako podstawowy sposób komunikacji. We wspierającym środowisku, któremu sprzyja relacja terapeutyczna, uczestnik arteterapii może tworzyć obrazy i obiekty, w celu ich eksploracji oraz dzielenia się znaczeniami, które mogą być z nich odczytane. Dzięki temu, osoba może lepiej zrozumieć siebie oraz naturę swoich problemów i trudności. To z kolei może prowadzić do pozytywnej trwałej zmiany w jego postrzeganiu siebie, w aktualnych relacjach oraz ogólnie rozumianej jakości życia[1].

Uczestnicy sesji arteterapii nie muszą posiadać zdolności artystycznych ani wcześniejszych doświadczeń terapeutycznych. Terapeuta nie koncentruje się bowiem w pierwszym rzędzie ani na wartościach estetycznych wytworzonych obiektów, ani na ich aspekcie diagnostycznym. Kontekst psychoterapeutyczny, z właściwymi mu czynnikami leczącymi, stanowi podstawową różnicę pomiędzy arteterapią a zajęciami plastycznymi czy terapią zajęciową. Głównym celem arteterapii jest umożliwienie klientowi dokonania zmiany, wzrostu, rozwoju osobistego poprzez stosowanie materiałów artystycznych w bezpiecznych i sprzyjających temu warunkach. Kluczową rolę w arteterapii odgrywa relacja terapeutyczna, która różni się od relacji w tradycyjnych formach psychoterapii, ponieważ zachodzi między pacjentem, osobą uczestniczącą (klientem/ pacjentem) i dziełem. Ta forma terapii może być szczególnie użyteczna dla osób, które mają trudności z wyrażeniem swoich myśli i uczuć drogą werbalną.
Amerykańskie Stowarzyszenie Arteterapii (The American Art Therapy Association podkreśla, że arteterapia jest profesją (zawodem), który wykorzystuje proces tworzenia do podniesienia poziomu fizycznego, umysłowego i emocjonalnego dobrostanu osób w każdym wieku. Arteterapia opiera się na założeniu, że proces twórczy służący autoekspresji pomaga ludziom rozwiązywać problemy i konflikty, rozwijać umiejętności interpersonalne, kierować własnym zachowaniem, redukować stres, podnosić samoocenę i samoświadomość oraz osiągać wgląd. Arteterapia w takim rozumieniu, integruje różne pola ludzkiego rozwoju; łączy sztuki wizualne (rysunek, malarstwo, rzeźba i inne formy wizualne)i wiedzę o procesie twórczym z modelami doradztwa personalnego i psychoterapią[2].
Arteterapia ma szerokie zastosowanie. Wykorzystuje wachlarz różnorodnych form twórczości. Może obejmować malarstwo, rzeźbiarstwo, fotografię, film itd. Psychoterapia słowem to m.in. bajkoterapia, biblioterapia, terapia poprzez poezję i mity. W ramach arteterapii funkcjonuje również terapia dźwiękiem: muzykoterapia, choreoterapia czy terapia wykorzystująca dźwięki natury. Arteterapia dla dzieci szczególnie często odwołuje się do muzyki. Technikami leczenia sztuką są również psychodrama i pantomima.

Wykorzystując cały potencjał arteterapii jesteśmy w stanie objąć stymulacją różnorodne problemy rozwojowe. Koryna Opala-Wnuk wyróżniła kilka poziomów w pracy arteterapeutycznej[3]:
– manualny – to poziom usprawniający dziecko ruchowo,
– kinestetyczny – to głównie usprawnianie rozwoju oraz terapia zaburzeń, zahamowań i głębokich dysfunkcji poprzez ruch,
– wyobrażeniowy – w edukacji twórczej polegający na utrzymaniu, pielęgnowani i rozszerzaniu wyobraźni twórczej,
– emocjonalny – badanie, poznawanie i wyrażanie emocji, to rodzaj stymulacji niezbędny do rozwoju układu limbicznego i jego połączeń z innymi obszarami mózgu,
– sensomotoryczny – jak ważne są narządy zmysłów w procesie uczenia, udowadnia już sama natura, rozwijając je i kształtując w ciągu pierwszych dwóch miesięcy po poczęciu. Sztuka, łącząc formy, techniki i metody, daje możliwość wykorzystania wszystkich zmysłów, głównie dotyku. Terapia zaś przez nią w sposób podświadomy stymuluję słabą lub zaburzoną integrację sensoryczną.
– podświadomy – to najtrudniejszy poziom pracy arteterapeutycznej. Dotyczy głównie dysfunkcji psychicznych – lęków, traum, depresji, zaburzeń emocjonalnych i zmysłowych.

[1] David B. Edwards: Art therapy. London: SAGE, 2004
[2] http://arttherapy.org/
[3] Koryna Opala-Wnuk: Sztuka, która pomaga dzieciom. Łódź 2009

mgr  Katarzyna Śmiłowska
Zespół Psychoterapeutów Stowarzyszenia MOST